Historycznie Racibórz jest położony na Górnym Śląsku. Administracyjnie od 1741 r. jest w powiecie raciborskim[14]. Do 1945 r. pozostawał w granicach Niemiec, choć jedna z dzielnic Raciborza, Brzezie (do 1975 r. samodzielna wieś) znalazła się po polskiej stronie granicy już w 1922 r.[15] W latach 1950–1975 miasto administracyjnie należało do województwa opolskiego, natomiast w latach 1975–1998 do województwa katowickiego[16]. Według danych z 31 grudnia 2009 r. powierzchnia Raciborza wynosi 75,01 km², co stanowi 13,78% powierzchni powiatu[5][9][17]. Stawia to miasto na 56. pozycji w Polsce pod względem powierzchni[18]. Racibórz znajduje się w całości w dorzeczu Odry, która jest osią hydrograficzną całego regionu[33][34][35][36]. Sieć rzeczną miasta stanowi Odra wraz z jej lewym dopływem Psiną z Troją o długości ok. 55 km, a także prawym dopływem Rudą długości ok. 50 km i Suminą. Gęstość sieci rzecznej waha się w przedziale 0,5–1 km/100 km²[37]. Odra to druga co do wielkości rzeka Polski, która swój początek bierze w Czechach w Górach Odrzańskich, na południowo-wschodnim stoku wzniesienia Fidlův kopec, który znajduje się 680 m n.p.m.[33][34][35][36][37][38][39] W około 20 km biegu rzeki w miejscowości Chałupki znajduje się przekrój graniczny[34][35][36]. W miejscu, w którym rzeka przekracza granicę jej nurt znajduje się na wysokości 195 m n.p.m. Natomiast przy ujściu rzeki Ruda koło Kuźni Raciborskiej znajduje się na wysokości 178 m n.p.m. W związku z tym jej spadek jest niewielki i stanowi ok. 17 m na 40 km[33][37]. W okolicach miasta Odra jest rzeką nizinną o dużych wahaniach wodostanu, co doprowadziło w 1997 r. do olbrzymiej powodzi i ogromnych strat materialnych[33][35][37]. Odra na terenie Raciborza ma powolny przepływ, meandrujące koryto i płaskie dno[35]. Na terenie Raciborza długość rzeki wynosi ok. 9,3 km i wpływa na jego teren w południowej części miasta w 45,7 km jej długości rozdzielając się na dwie części. Pierwsza z nich to Odra, która przepływa przez centrum miasta, a druga to znajdujący się po prawej stronie rzeki kanał Ulga, który został sztucznie wybudowany, aby chronić miasto przed powodzią. Kanał ten leży po prawej stronie rzeki i posiada długość 7,3 km. Kanał Ulga i Odra łączą się ponownie w północnej części miasta, w dzielnicy Miedonia na około 50 km biegu rzeki[34][35][36]. Oprócz Odry i kanału Ulga w granicach Raciborza znajduje się jeszcze sześć nazwanych cieków wodnych. Są to strugi Plinc, Kamieniok, Łęgoń, Bodek i Nędza (wszystkie po prawej stronie biegu rzeki) oraz kanał Psinka po lewej stronie, a także liczne rowy melioracyjne[34][40][41]. W okresie wiosny zasoby wody na Odrze są bardzo duże, natomiast w lecie niskie[42].